Ratovi su krajnje iskušenje naroda i nemoguće je reći da li oni donose dobro zemlji koja pobeđuje u njima. I pored svega ovoga, stanje u koje čovečanstvo periodično ulazi staro je skoro koliko i samo ljudsko društvo.
Koncept rata obično izaziva asocijacije na oružje, bitke, mnoge žrtve, ali daleko od zvukova oružja postoji i koncept koji se zove Hladni rat. Ova vrsta rata različita je od bilo koje druge konfrontacije jer nema vojnih sukoba, nema grmljavine oružja, nema vojnika koji ginu na bojnom polju.
Međutim, to ne znači da nema napetosti, sukoba i teških i opasnih trenutaka. Šta je to, šta je hladni rat?
Za neke naše savremenike to je dobro poznat događaj iz nedavne prošlosti, za druge samo termin koji se čita u istorijskim knjigama.
Poreklo i validacija termina Hladni rat
Veruje se da je čuveni pisac Džordž Orvel prva osoba koja je javno upotrebila ovaj termin na kraju Drugog svetskog rata. U svom eseju o atomskoj bombi, Orvel govori o čudnom miru koji nije mir jer je kontinuirani hladni rat.
Kao i svaki mislilac, on je predvideo sukob koji će se vremenom razviti između predstavnika dve vrste društvenog poretka koje su predstavljale Sjedinjene Države i Sovjetski Savez. Uspešno pronađena fraza postaje briljantna ilustracija narednih decenija konfrontacije u svim mogućim sferama života.
Američki političar Bernard Baruh počeo je da koristi Orvelovu definiciju u svom političkom govoru i tako je ona ušla u retoriku političara. U narednim decenijama ovaj termin je postao jedan od najčešće korišćenih u političkoj analizi, novinarstvu i vojnom radu.
Pozadina Hladnog rata
Tačan početak Hladnog rata se ne može utvrditi. Većina izvora kao polazište ukazuje na vreme neposredno posle Drugog svetskog rata. Deluje logično, jer tada pojam ulazi u rečnik ljudi, kao i delovanje političara.
Međutim, politički procesi nikada ne nastaju iznenada, spontano, već su rezultat gomilanja političkih tenzija u dužem vremenskom periodu i kao rezultat raznih događaja. Stoga analitičari traže početak Hladnog rata na kraju Prvog svetskog rata, kada je posle Oktobarske revolucije Sovjetski Savez ostao izolovan od međunarodne zajednice. Sem Lenjin i kasnije Staljin, videli su Sovjetski Savez kao ostrvo socijalizma koje treba da se pobrine da stvori okruženje drugačije od kapitalističkog koje predstavljaju takozvane zapadne zemlje.
Kasnije tokom Drugog svetskog rata, Sovjetski Savez i njegovi saveznici imali su neslaganja oko posleratnog uređenja Evrope.
Posle pobede antihitlerovske koalicije, kojoj pripada i Sovjetski Savez, one je okupirao istočnu Evropu, a njihovi zapadni saveznici, zajedno sa SAD, zapadne i južne delove kontinenta. Podela postaje činjenica i postavlja temelje novog odnosa u svetu.
Početak Hladnog rata
5. mart 1946. smatra se početkom Hladnog rata, kada je britanski premijer Čerčil održao govor u Fultonu u prisustvu američkog predsednika Trumana, koji je bio izrazito antisovjetski i nametnuo jezik konfrontacije. Tada se pojavljuje poznati izraz o gvozdenoj zavesi koji je tačna metafora za podelu između istočne i zapadne polovine Evrope, u savezu sa Sjedinjenim Državama.
Čerčil je dao okvir za buduće odnose sa parametrima saradnje zapadnog sveta.
Kao odgovor, Sovjetski Savez je započeo akcije da osigura svoju bezbednost i bezbednost svojih saveznika. Kao rezultat, stvaraju se dva suprotstavljena tabora.
7. marta 1948. Velika Britanija, Francuska, Belgija, Holandija i Luksemburg potpisale su u Briselu ugovor o stvaranju Zapadnoevropske unije.
4. aprila naredne godine osnovana je vojna alijansa NATO u koju su pored zemalja Zapadnoevropske unije ušle SAD, Kanada, Portugal, Island, Italija, Danska i Norveška.
Kao odgovor na akcije svojih bivših saveznika, Sovjetski Savez je 1949. godine osnovao Savet za međusobnu ekonomsku pomoć (CMEA). To je ekonomska unija koja podržava razvoj privreda satelitskih država Sovjetskog Saveza.
Godine 1955. stvoren je vojni savez sličan NATO-u, nazvan Varšavski pakt.
Ove akcije konačno spuštaju gvozdenu zavesu između dva sistema života.
Razvoj Hladnog rata
Na samom početku hladnog rata SAD su imale prednost. Drugi svetski rat ih pretvara u supersilu. SAD su tada bile prva zemlja koja je posedovala atomsku bombu. Sovjetski Savez je napravio takvo oružje za masovno uništenje tek 1949. godine.
Od početka postoji oštra ideološka i politička borba suprotstavljenih strana. Izražena je u borbi za nametanje sistema u drugim delovima sveta; trka u nuklearnom naoružanju; strah od rata; dezinformacija, ali do direktnog oružanog sukoba ipak nije došlo.
Protivnici se oslanjaju na racionalno razmišljanje i ne žele da rizikuju međusobno uništenje. Oni pronalaze različite izlaze i oduške za svoje sukobe. Takvi primeri su rat u Vijetnamu, gde su jedni podržavali sever, a drugi jug zemlje.
Korejski rat i podela Severne i Južne Koreje su još jedan odličan primer lokalnog sukoba gde su se dva sistema sudarila na stranom tlu.
Kubanska revolucija je takođe važan momenat u sukobu dva velika rivala. Oni smanjuju napetost tako da između njih nema direktnog vojnog sukoba.
Konkurencija dva sistema se prenosi čak i u svemir. U jesen 1957. Sovjetski Savez je prvi lansirao satelit u orbitu. Zove se Sputnjik. Tri godine kasnije poslali su i prvog čoveka u svemir, Jurija Gagarina.
Hladni rat se intenzivirao početkom 1960-ih. Sledeće godine podignut je kultni Berlinski zid koji je podelio prestonicu Istočne Nemačke na dva dela. Zid postaje simbol podele sveta.
Konfrontacija se nastavlja razmeštanjem nuklearnih projektila na teritoriji satelita dve suprotstavljene sile, a ovakva dela dovode do povećanja napetosti ne samo između njih, već i širom sveta.
Međutim, nakon svakog naglog porasta napetosti, dva glavna aktera počinju da traže načine da pregovaraju kako bi izbegli direktnu vojnu konfrontaciju.
U hladnom ratu postoje i odvojeni talasi otopljavanja odnosa. Oni su Staljinova smrt 1953. godine, sredinom 1960-ih i 1970-ih, proces nuklearnog razoružanja i drugi.
Kraj Hladnog rata
Kraj Hladnog rata je došao sa raspadom Sovjetskog Saveza i kolapsom komunističkog sistema. Ovo se dešava 1991. godine. Između 1989. i 1991. godine, jedna po jedna, satelitske države Sovjetskog Saveza odbacile su komunistički sistem vlasti zasnovan na principima planske ekonomije i zamenile ga slobodnim tržištem karakterističnim za demokratska društva. Događaj koji ilustruje ove promene je pad Berlinskog zida i ujedinjenje Istočne i Zapadne Nemačke.
Raspad Sovjetskog Saveza najavljen je na Božić 1991. godine, ali je to bio proces koji je počeo odvajanjem sovjetskih republika u nezavisne države, praćen zaoštravanjem tenzija i nekim lokalnim ratovima, poput onog u Nagorno-Karabahu.
Neke zanimljive činjenice iz Hladnog rata
Sovjetski Savez i Sjedinjene Države razmatrali su zajednički program letenja na Mesec, ali je posle smrti predsednika Džona Kenedija ovaj plan osujećen zbog ruskog nepoverenja prema novom predsedniku Džonsonu.
Kao deo diverzantskog rata, SAD su poslale 20.000 Biblija u Rumuniju, ali su one korišćene kao toalet papir zbog nedostatka ovog papira u Rumuniji u to vreme.
Američka Centralna obaveštajna agencija pripremila je projekat korišćenja mačaka kao špijuna tako što će im operativno ugraditi prislušne uređaje, ali je misija propala jer je prvu špijunsku mačku udario automobil i uginula je.
Rusi su tokom Hladnog rata stvarali zatvorene gradove, a vlasti su kontrolisale ljude koji su tamo radili. Takvi i dalje postoje na teritoriji Rusije.
