Od svih imperija, koje su nastale i cvetale na licu ove zemlje, koje su pet najvećih? Kako je uopšte moguće izabrati pet od stotina koje su vladale svetom u proteklih pet hiljada godina? Istina je da će svaka formulacija biti subjektivna jer su sve imperije slavne i uticajne na svoj način.
Međutim, postoje neke imperije koje su toliko moćne i velike, i koje su imale tako veliki uticaj na ljudski razvoj, da zaslužuju da se nazivaju najvećim, bez obzira na kriterijume.
Persijsko carstvo
Ahemenidsko Persijsko carstvo osnovao je Kir Veliki oko 550. godine pre nove ere. On je nosio titulu Kralj kraljeva (Šahanšah). Iako je Persijsko carstvo nestalo iz istorije neslavnim krajem, koje je Aleksandar Veliki uništio za samo nekoliko godina 330. godine pre nove ere, ono je ostavilo trajno nasleđe na kasniji razvoj svetskih civilizacija i budućih imperija. U stvari, Persijsko carstvo je ključno jer je bilo prvo istinsko carstvo koje je postavilo standard za ono što taj izraz znači.
Persijsko carstvo je postojalo u jedinstvenom trenutku u istoriji kada je većina civilizovanog naseljenog sveta bila koncentrisana na ili blizu Bliskog istoka. Kao rezultat toga, Persijsko carstvo, koje je dominiralo većinom Bliskog istoka, vladalo je većim procentom svetske populacije nego bilo koje drugo carstvo u istoriji.
480. godine pre nove ere, Persijsko carstvo je imalo populaciju od približno 49, 4 miliona ljudi, što je u to vreme činilo 44 odsto svetskog stanovništva. Bila je to prva imperija koja je povezala više svetskih regiona - Bliski istok, Severnu Afriku, Centralnu Aziju, Indiju, Evropu i mediteranski svet. Zahvaljujući tome, koncept imperija je stvoren u mestima poput Grčke i Indije.
Ovako veliko carstvo moglo je biti stvoreno samo neverovatnom vojnom snagom, i zaista su njena vojna dostignuća bila značajna, iako često zaboravljena zbog njene iznenadne smrti od strane Aleksandrove vojske. Različite persijske kampanje uspele su da pokore većinu naprednih svetskih civilizacija u to vreme, uključujući Vavilonce, Lidijce, Egipćane i severozapadni hinduistički region Gandara, u današnjem Pakistanu.
Ne sme se zaboraviti da su, bez obzira na preterivanje i pogrešno tumačenje, Persijanci verovali da su postigli svoje ciljeve u Grčkoj, i da je više Grka živelo u carstvu nego van njega. Persijsko carstvo je započelo period harmonije i mira na Bliskom istoku tokom dve stotine godina, podvig koji se retko ponavlja čak i danas.
Nasleđe Persijskog carstva svetu u smislu imperijalnih ideja uključivalo je korišćenje mreže puteva, poštanskog sistema, jedinstvenog jezika administracije (carski aramejski), autonomiju za različite etničke grupe i birokratiju. Persijska religija, zoroastrizam, uticala je na razvoj ključnih koncepata kao što su slobodna volja i raj i pakao u abrahamskim religijama kroz judaizam.
Rimsko carstvo
Rimsko carstvo je ideal imperije za zapadni svet. Ali njegov značaj nije proizvod zapadne pristrasnosti: Rimsko carstvo je zaista bilo jedno od najvećih u istoriji. Rimljani su pokazali veliku sposobnost da osvoje i drže velike teritorije stotinama ili čak hiljadama godina ako se računa Istočno rimsko carstvo (Vizantijsko carstvo). Ove zemlje nisu držane samo grubom silom. Jednom osvojeni, ljudi su nastojali da postanu Rimljani, što je značilo učešće u sofisticiranoj, urbanoj, klasičnoj kulturi.
Nekoliko važnih karakteristika savremenog sveta proizišlo je iz Rimskog carstva. Rimljani su apsorbovali i proširili helenističku (grčku) kulturu, prenoseći grčku arhitekturu, filozofiju i nauku budućim generacijama. Kasnije je rimski zagrljaj hrišćanstva pomogao da se ta religija uzdigne od manjeg kulta do jedne od velikih svetskih religija.
Rimsko pravo je uticalo na sve naredne pravne sisteme na Zapadu, a rimske institucije su inspirisale sisteme upravljanja modernih demokratija.
Rimske legije su vekovima bile vojno dominantne, dozvoljavajući Rimu da vlada gotovo svim drugim civilizovanim nacijama na Mediteranu i Bliskom istoku. Kada je carstvo propalo, to je više bilo zbog tekuće krize i građanskog rata nego zbog invazije germanskih plemena. Istočno carstvo je trajalo do 1453. godine, dajući političkoj istoriji rimske države ogromna dva milenijuma.
Arapski kalifat
Arapsko carstvo, takođe poznato kao kalifat, bilo je politički entitet koji je osnovao musliman prorok Muhamed, koji je obuhvatao veći deo Arabije u vreme njegove smrti 632. godine nove ere. Razumnije je nazvati ga Arapsko carstvo, a ne muslimansko Carstvo, jer dok je islam nastao i širio se zbog tog carstva, postojalo je mnogo kasnijih carstava, koja su bila legitimno muslimanska ili kojima su vladali muslimani, ali nisu bila arapska.
Muhameda su nasledila četiri kalifa sa pravom vladavinom („naslednika“) koji su izabrani konsenzusom i aklimatizacijom (iako neosporno) do 661. n. Omajadski nasledni kalifat vladao je do 750. godine nove ere, a zatim Abasidski kalifat, iako su se osvajanja do tada završila.
Arapsko carstvo je praktično okončano oko 900. godine nove ere, iako su Abasidi zadržali svoju versku ulogu kao kalifske figure u Bagdadu sve do uništenja tog grada od strane Mongola 1258. godine.
Za svoje vreme, Arapsko carstvo je bilo izuzetno i po svojim vojnim uspesima i po svom nasleđu. Zapanjujuće, labavo organizovani plemenski narod na rubu svetske civilizacije pobedio je Vizantijsko carstvo i uništio Sasanidsko Persijsko carstvo, čije su stanovništvo i baze resursa nadmašile one u Arapskoj pustinji.
Arapska osvajanja su dobar primer kako ideološka posvećenost ponekad može da nadoknadi tehnološke i organizacione nedostatke, a arapski generali ovog perioda zaslužuju da budu svrstani među najveće svetske vojne genije, posebno treći kalif Omar, koji je osvojio region od Egipta do Persije za samo deset godina. Za sto godina, Arapsko carstvo je postalo nekoliko puta veće od Rimskog carstva u svom vrhuncu.
Zbog svog položaja, Arapsko carstvo je, kao i Persijsko carstvo pre njega, povezivalo druge centre svetske civilizacije u Africi, Evropi, Centralnoj Aziji, Indiji i Kini. Kao rezultat toga, dobra i znanja iz svih ovih regiona uspela su da se pomešaju, dajući snažan podsticaj razvoju nauke.
Konačno nasleđe arapskog carstva je, naravno, religija islama, koju danas prati više od milijardu ljudi.
Mongolsko carstvo
Mongolsko carstvo je bilo još jedno carstvo koje je došlo sa periferije i pobedilo mnogo moćnije i mnogoljudnije neprijatelje. To je najveće kopneno carstvo na svetu, koje je izazivalo užas u svim svojim neprijateljima. Osnovano od strane mongolskog vojskovođe Temuđina, koji je preuzeo titulu Džingis-kan 1206. godine nove ere, Mongolsko carstvo je u početku raslo osvajanjem delova Kine, kao što su to radila i mnoga ranija stepska plemena.
Ali odlučujući trenutak za Mongolsko carstvo bio je kada su njegove ambasadore ubili vođe susednog Horezmskog carstva, koje je u to vreme obuhvatalo današnji Iran i Avganistan i Centralnu Aziju.
Veliki kan je ovo shvatio kao tešku uvredu, a mongolska odmazda koja je usledila potpuno je opustošila Centralnu Aziju, ubivši više od 70% stanovništva ovog ogromnog regiona i okončavši njegovo Zlatno doba. U kombinaciji sa kasnijim uspostavljanjem evropskih morskih puteva koji su zaobilazili Put svile, mongolske invazije su dovele do propasti Centralne Azije kao važnog regiona.
Iako u celom svetu ima samo oko dva miliona Mongola, oni su pod Džingis-kanovim potomcima osvojili veći deo Bliskog istoka, Rusiju i Kinu. Tokom svog vrhunca pretrpeli su samo nekoliko neuspeha, kao što su neuspela invazija na Japan i bitka kod Ain Džaluta 1260. protiv egipatskih Mameluka.
Kako su Mongoli uspeli da ostvare ove podvige? Uprkos maloj populaciji, oni predvode velike i pokretne armije protiv svojih neprijatelja jer sa sobom dovode svoja stada i mogu se hraniti. U eri pre naglog razvoja saobraćaja, nijedna druga zemlja nije mogla da premesti veliku vojsku na velike udaljenosti.
Britanska imperija
Britanci su u suštini napravili savremeni svet. Britanske institucije predstavničke demokratije inspirisale su francuske prosvetiteljske filozofe kao što je Monteskje da razviju teorije moderne vlade koje su uticale na druge moderne evropske države.
Osnovne karakteristike Sjedinjenih Država — posvećenost liberalizmu, vladavini zakona, građanskim pravima i trgovini — nasleđene su od Britanaca i raširene po celom svetu. Većina ovih karakteristika razvila se organski tokom duge istorije Engleske, a ne kao rezultat bilo kakvog master plana.
Ove karakteristike su takođe pomogle Britanskoj imperiji da raste, napreduje i zadrži teritorije koje je kontrolisala. Na svom vrhuncu početkom 20. veka, Britansko carstvo je obuhvatalo skoro četvrtinu sveta – najveće od svih imperija u istoriji. Ovo dostignuće je moguće pre svega zbog organizacionih i finansijskih mogućnosti Engleske, a ne ogromnom armijom.
Na primer, britansko osvajanje Indije uglavnom su izvršile indijske trupe sa britanskom platom, koje su odlučile da služe Britancima zbog redovnih plata i beneficija koje su nudili. London je takođe pokazao izuzetnu sposobnost da vodi više ratova istovremeno. I dok su ponekad gubili bitke, Britanci su retko gubili ratove.
