Teško je danas, ako se prate međunarodne vesti, zamisliti da se kolevka ljudske civilizacije nalazila na teritoriji današnjeg nemirnog Iraka. Tu, 12.000 godina pre nove ere, tokom neolita, između reke Tigar i reke Eufrat, pojavila se prva civilizacija - Mesopotamska.
Smatra se jednom od strane nauke, iako je skup niza manjih – sumerske, akadske, asirske, vavilonske i drugih. Oni su svetu dali izume koji su doprineli razvoju ljudske rase i kulture.
Drevnoj Mesopotamiji dugujemo pronalazak kultivisane poljoprivrede, točka, kalendara, brojeva, pisma i još mnogo toga.
Glavni razlog za nastanak drevne civilizacije bile su reke oko kojih se ona razvila. Redovne rečne poplave činile su zemljište plodnim, a navodnjavanje useva bilo je lako. Obilje hrane doprinelo je većoj koncentraciji ljudi i tako su stvorena specijalizovana društva.
Prvi ljudi koji su stvorili svoju civilizaciju u Mesopotamiji bili su Sumeri. Sumerska civilizacija nastala je u južnom delu oblasti oko 4000. godine pre nove ere, tj. pre 6000 godina. Sumeri su stvorili mnoge gradove-države duž Tigra i Eufrata, a najpoznatiji su bili Ur, Uruk, Kiš, Mari.
Sumeri su stvorili prvi alfabet - klinasto pismo, koje su usvojili mnogi drevni narodi. Predstavljao je male klinaste znakove ispisane na glinenim pločama, koje su naknadno pečene.
Ovom azbukom napisano je prvo veliko delo u istoriji čovečanstva - Ep o Gilgamešu. Sumeri su koristili klinasto pismo da beleže prodaju i kupovine, pišu jedni drugima pisma i pričaju priče. Neverovatno važan pronalazak točka pripisuje se i Sumerima; najraniji pronađeni točkovi datiraju iz 3500. godine pre nove ere u drevnoj Mesopotamiji.
Sumeri su izgradili brodove koji su im omogućili da putuju u Persijski zaliv i trguju sa drugim ranim civilizacijama kao što su Harapanci u severnoj Indiji. Trgovalo se tekstilom, kožnom galanterijom i nakitom za Harapansko poludrago kamenje, bakar, bisere i slonovaču.
Sumerska religija je bila politeistička – obožavala je više bogova, od kojih su mnogi bili antropomorfni. Hramovi ovih bogova bili su masivni zigurati (hramovi sa piramidalnom strukturom) smešteni u centrima većine gradova.
Iako su sebe smatrali jedinstvenom civilizacijom, Sumerani nikada nisu bili u stanju da se ujedine u jedinstvenu državu. Neki od gradova, kao što su Ur i Uruk, uspeli su u nekom trenutku da ujedine veliki deo zemlja drevne Mesopotamije, ali nikada sve. Godine 1750. pne Elamiti, koji su živeli u zemljama današnjeg Irana, osvojili su grad Ur. Ovo se takođe smatra krajem sumerske civilizacije.
Ujedinjenjem meždurečja postigla je druga velika civilizacija koja se pojavila u regionu - Akadijska.
Oko 3000 godina pre nove ere, Sumeri su imali značajnu trgovinsku i kulturnu razmenu sa narodom koji se nastanio u severnoj Mesopotamiji, Akađanima, koji su dobili ime po gradu-državi Akad. Akadski jezik je povezan sa savremenim jezicima - hebrejskim i arapskim. Ovi jezici su poznati kao semitski jezici. Termin semitski ima biblijski karakter. Dolazi od Sema, Nojevog sina, navodnog pretka Avrama i jevrejskog i arapskog naroda.
Oko 2334. pre Hrista, Sargon, koga mnogi smatraju prvim carem, popeo se na presto Akada. Takođe je stvorio prvo dinastičko carstvo na svetu - Akadsko. U roku od nekoliko decenija osvojio je sve gradove-države u Mesopotamiji. Njegove vlasti su se protezale čak i van granica Mesopotamije, pošto je zauzeo i velike delove današnje Sirije i Libana.
Pod Sargonom se povećala trgovina van granica Mesopotamije, a arhitektura je postala sofisticiranija i masovnija. Akadsko carstvo propalo je 2154. pre Hrista, oko 180 godina nakon osnivanja. Nova plemena su se pojavila duž obala Tigra i Eufrata, otvarajući novu stranicu u razvoju Mesopotamije.
Posle dugog perioda neprekidnog ratovanja, Vavilonci su se pojavili na istorijskoj mapi. Vavilon je bio mali grad-država u centralnoj Mesopotamiji vek nakon što je osnovan 1894. pre Hrista. Stvari su se promenile sa vladavinom kralja Hamurabija, od 1792. do 1750. godine pre nove ere. Bio je efikasan vladar koji je stvorio centralizovanu birokratiju sa oporezivanjem. Hamurabi je oslobodio Vavilon od strane vlasti, a zatim osvojio celu južnu Mesopotamiju, donevši stabilnost i nametnuvši vavilonsko ime regionu.
Jedno od najvažnijih dostignuća ove prve vavilonske dinastije bio je zakonik pod nazivom Hamurabijev zakonik, koji je obogatio i poboljšao ranije pisane zakone Sumera i Akada. Poput kodeksa sumerskog kralja Ur-Nammua od Ura, napisanih god. 2100 pne do 2050. godine pre nove ere, Hamurabijev kodeks je jedan od najstarijih dešifrovanih spisa znatne dužine na svetu.
Napisan oko 1754. godine pre nove ere od šestog vavilonskog kralja Hamurabija, Kodeks je napisan na glinenim pločama. Kodeks se sastoji od 282 zakona sa strogim kaznama u zavisnosti od društvenog statusa. Na primer, ako je plemić slomio ruku robu, morao je da plati kaznu, a ako je plemić slomio ruku drugom plemiću, kazna je bila da se slomi ruka prestupniku. Neki vide Kodeks kao rani oblik ustavne vlasti. Sadržao je pretpostavku nevinosti i mogućnost izvođenja dokaza.
Vavilonsko carstvo koje je uspostavio Hamurabi postojalo je oko 260 godina sve dok Vavilon nisu osvojili osvajači 1531. pre Hrista. Prvo su došli Kasiti, zatim su došli Hetiti i na kraju Asirci.
Između 626. pre Hrista i 539. pre Hrista, Vavilon se ponovo utvrdio nad Mesopotamijom. Tada je nastalo Novovavilonsko carstvo, čije su se granice prostirale ne samo na oblast između Tigra i Eufrata, već i na čitavu Siriju i Palestinu.
Jedan od najvećih vladara ovog novog carstva bio je Navuhodonosor. U njegovo vreme, slava grada se proširila od Indije do Italije. Tada su izgrađene čuvene plave kapije Ištar, koje su preživele do dan danas, gradske zidine, kao i jedno od sedam svetskih čuda – Vavilonski viseći vrtovi. U njegovo vreme, žene i muškarci su imali jednaka prava, pravo koje je uneto u ostatak sveta više od 2.500 godina kasnije, ili u 20. veku nove ere.
Ovo novo carstvo je osvojeno 539. pre Hrista. od strane Persijanaca, i time je opala veličina velikog grada.
Prva svetska supersila se takođe pojavila u drevnoj Mesopotamiji. To je bilo Asirsko carstvo. Asirija je dobila ime po svojoj prvobitnoj prestonici, drevnom gradu Ašuru u severnoj Mesopotamiji. Ašur je prvobitno bio jedan od mnogih gradova-država u kojima se govori akadski, kojima su vladali Sargon i njegovi potomci tokom Akadskog carstva. U roku od nekoliko stotina godina od kolapsa Akadskog carstva, Asirija je postala velika sila u regionu.
Tokom 1.400 godina, do kraja 7. veka pre nove ere, Asirci koji su govorili akadski bili su dominantna sila u Mesopotamiji, posebno na severu. Carstvo je dostiglo svoj vrhunac pred kraj ovog perioda u sedmom veku pre nove ere. U to vreme, Asirsko carstvo se protezalo od Egipta i Kipra na zapadu do granica Persije (savremeni Iran) na istoku.
Asirci su bili poznati po svojoj okrutnosti prema poraženim neprijateljima i prema onima koji su se pobunili protiv njihove vladavine. Oni su bili odgovorni za nestanak mnogih velikih gradova u prošlosti. Ipak, Asirci su doprineli razvoju ratovanja, kulture i pisanja.
Uprkos tome što je vekovima vladalo Mesopotamijom, Asirsko carstvo je propalo u roku od jedne decenije pred vojskama Novovavilonskog carstva i Mide.
Veruje se da je kraj drevnih civilizacija došao sa usponom Persijskog carstva i padom Vavilona. Kada je persijski car Kir II sa svojim trupama napao vavilonskog kralja Nabonida, ovaj je bio toliko omražen od strane njegovih podanika da nisu ustali da se brane od osvajača.
Tokom persijske vladavine, mesopotamske civilizacije su opadale. Klinopis i druga kulturna obeležja su bila izmeštena i postepeno izumrla.
U vreme kada je Aleksandar Veliki osvojio Persijsko carstvo 331. pre Hrista, većina velikih gradova Mesopotamije više nije postojala i njihova kultura je bila davno zaboravljena. Region su na kraju osvojili Rimljani 116. i konačno arapski muslimani 651. godine.
